Suçsuz görünen latifeler akran zorbalığına neden olabiliyor
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü ve Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yerinde yapılan şakaların insan psikolojisini ve toplumsal bağları güçlendirdiğini lakin kişilik yapısına ve kültürel duruma uygun olmayan şakaların olumsuz tesir yaptığını, bu durumun çocuklarda akran zorbalığına yol açtığını belirtti.
Dünyada gayri resmi “şaka günü” olarak kutlanan 1 Nisan’da, toplumun her bölümünden şahıslar ve kurumlar tebessüm oluşturmak, dikkati çekmek, ileti vermek ya da reklam yapmak için bu tarihe mahsus latifeler yapıyor.
Şakanın insan psikolojine ve toplumsal hayata tesirlerini AA muhabirine kıymetlendiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu alanda yapılan çalışmalardan örnekler verdi.
Olumlu şakaların bedende gerilim hormonunun azalmasına, kas gevşetici ve keyif verici özelliği bulunan endorfinin artmasına katkı sağladığını anlatan Tarhan, kişiyi berbat hissettiren, benlik hissini zedeleyen, karşı tarafı değersizleştiren ve küçük düşüren latifelerde ise gerilim ve öfke hormonunda artış gözlemlendiğini söyledi.
Prof. Dr. Tarhan, “Mizah yapmak sanattır. Kişinin mizah yapma konusunda ustalaşması gerekiyor. Mizahın içerisinde biraz bilgelik, kelam ustalığı olması gerekiyor. Mizah yerinde, yanlışsız halde yapılırsa az kelam ile çok büyük bir gerçek, çok büyük bir his ve çok büyük bir kavram söz edilebilir. Mizah bilhassa gerilim yoğunluğu olan toplumlarda gerilim azaltıcı teknik olarak kullanılmıştır. Mesela Nasrettin Hoca’nın Anadolu’nun en kaos devrinde ortaya çıkması rastlantısal değil.” dedi.
Nasreddin Hoca’nın mizahıyla Türkiye’nin global pahası olduğuna dikkati çeken Tarhan, şöyle devam etti:
“Mizah insanın ruh halini tesirler. Mizah yapıldığında iki taraf da kendini yeterli hissediyorsa bu durum toplumsal bağları kuvvetlendirir. Gerilim azaltma tekniği olarak kullanılabilir. İçinde aldatma, karşı tarafı küçük düşürme olmayan nitelikli şakaların bir öbür yararı, şahısta itimat duygusu oluşturur. Birtakım beşerler espriye doğuştan yatkındır, dışa dönüktür, kolay latife yapar. Mesela Karadeniz kültürü kendi kendine dalga geçebilen bir kültürdür. Latifeyi yapar, latifeyi da kaldırır. Latife konusunda bir kültür gerekiyor. Latifeyle ilgili kültürü olmayan kişi latife yaparsa kaş yapayım derken göz çıkarabilir, bağlara ziyan verebilir. Kaba latifeler inciticidir.”
Yıkıcı şakalar
Tarhan, pak görünen bir latifenin bile bir çocuğun özgüvenini düşürebileceği ikazında bulunarak, “Herkesin içinde bir çocuğun gerisine yazı yazıp etiketleyip, mesela hayvan ismi yazılsa ve herkes onunla dalga geçse, alkışlasa, o çocuğun gelişen ruhuna travma tesiri yapar. Okullarda bu durum akran zorbalığı olarak kabul edilir.” diye konuştu.
Yersiz şakaların bir an güldürse bile insan üzerinde yıkıcı tesirlere yol açabileceğinin altını çizen Tarhan, buna maruz kalan şahıslara, kelam konusu latifenin tekrarlanmamasına yönelik hal ortaya koymasını önerdi.
Tarhan, birtakım insanların latifeyi bağlantı biçimi haline getirdiğini vurgulayarak, “Şaka yerinde ve vaktinde olursa hoştur. Yerinde ve vaktinde olmayan latifeler insanın toplumdaki saygınlığını düşürür, toplumdaki statüsünü olumsuz tesirler, kişinin kelamının etki gücünü zayıflatır.” değerlendirmesini yaptı.
Şakanın içinde mana olmasına, dozunun düzgün ayarlamasına dikkat edilmesi gerektiğini belirten Tarhan, gerilim altında olan ve morali bozuk bireylere yapılacak hikmetli şakaların kişinin psikolojisini olumlu etkileyebileceğini lisana getirdi.
“M vitamini”
Prof. Dr. Tarhan, iş yeri üzere kimi toplumsal ortamlarda mizahın örgütsel psikoloji için sorun tahlili noktasında yardımcı usul olarak kullanılabildiğini söz etti.
Bağıran ve hükmetmeye çalışan yöneticilerin yanı sıra dönüşümcü liderliği benimseyenlerin de varlığına işaret eden Tarhan, “Dönüşümcü önder tipi, gerektiği vakit mizahı ikna prosedürü olarak kullanabilir. Mizahla duygusal duvarları yıktığınız vakit kişi mizah yoluyla ön yargıları dağıtır.” sözlerini kullandı.
Tarhan, mizahın siyaset, diplomasi üzere birçok alanda da gayeye ulaşmak gayesiyle kullanılabildiğine vurgulayarak, latife yapıldığında karşı tarafın zihinsel olarak latifeyi satın alması gerektiğini, bu durumda kişinin emeline ulaşıp değişime yol açabileceğini söyledi.
Tarhan, kişilik yapısına ve kültürel duruma uygun olmayan şakaların ise zıt tesir yapabileceğini belirtti.
İçinde mana olan, toplumsal bağları güçlendiren mizaha literatürde “M” vitamini denildiğini kaydeden Tarhan, şair Neyzen Tevfik’in dar bir koridorda “Ben ciğeri beş para etmeyen adama yol vermem.” diyen bir kabadayıya, “Ben veririm.” deyip yoldan çekildiği, Nasrettin Hoca’nın da eşekten düştüğünde “Zaten inecektim.” diyerek o anki güç durumunu eğlenceli hale getirdiği fıkraları örnek gösterdi.
Tarhan, “Bunun üzere latifeler hikmetli şakalardır. Bu usul latifeler toplumsal kültür sermayemizdir. Tebessüm ettiren, güldüren, uygun hissettiren latifeleri toplumda desteklemek lazım, Türkiye’nin buna çok gereksinimi var.” dedi.
