Zülfikar DOĞAN
(ANKARA) – İTO, ENAG ve TÜİK’in mart ayı enflasyon bilgilerindeki fark iki kata ulaşırken, asıl büyük sıçrama nisan ve sonraki aylarda görülecek. Yaz aylarında bollaşıp ucuzlaması beklenen sebze-meyvede yaşanan sert üretim düşüşü, fiyat artışlarının süreceğine ve besin enflasyonunun artmaya devam edeceğine işaret ediyor.
Martta tüketici enflasyonunu (TÜFE) aylık yüzde 2,46, yıllık yüzde 38,10 oranında açıklayan TÜİK’e karşılık bağımsız iktisatçılardan oluşan Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) hesabı aylık yüzde 3,91, yıllık yüzde 75,20 oldu. Yılbaşında endeksini yenileyip güncelleyen İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) açıkladığı mart sayıları ise aylık yüzde 3,79, yıllık yüzde 46,23.
19 Mart siyasal-yargısal operasyonlarının iktisatta, para, döviz, menkul değer piyasalarıyla faizlerde yarattığı sarsıntıların martın son haftasına denk gelmesi nedeniyle enflasyondaki asıl tesir, nisan ve izleyen aylarda görülecek. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, “Piyasalardaki dalgalanmalar geçici” dese de dalgalanmaların nedeni konusunda susmayı tercih ediyor. Önde gelen global bankalar ve finans kurumları, değerlendirmelerini güncelleyip değiştirirken ‘siyasi risklerin’ arttığına dikkat çekiyor. Enflasyon ve kur beklentileri üst istikametli değiştiriliyor. Yeni faiz indirimi beklentileri ise rafa kalktı. Temmuza kadar yeni bir faiz indirimi ihtimalinin olmadığı görüşü tartı kazanmış durumda.
Antalya Hal Endeksi alarm veriyor, sebze-meyvede yaz rahmeti hayal oluyor
Siyaset ve yargı operasyonlarının iktisattaki itimat erozyonuyla, kur ve faizdeki yansımalarının girdi maliyetlerine tesiri, besin enflasyonunun ve fahiş fiyat meselesinin önümüzdeki aylarda büyüyeceğini gösteriyor. Türkiye’nin yaş sebze-meyve üretimi ve ihracında başı çeken Antalya’dan gelen sinyaller iç açıcı değil. Antalya Ticaret Borsası’nın 2 Nisan’da yayınladığı mart ayı Antalya Hal Endeksi datalarında domates fiyat endeksi yıllık yüzde 41,31 artarken, ölçü endeksi yüzde 10 düşmüş. meyve fiyat endeksi yıllık yüzde 54 artarken, ölçü endeksi yüzde 62 düşüş göstermiş. Zerzevat fiyat endeksi mart sonu prestijiyle yıllık yüzde 53 artarken, ölçü endeksi yüzde 37 gerilemiş.
Özetle Antalya haline gelen domates, biber, zerzevat, meyve fiyatlarında yüzde 50’ye varan artışlar yaşanırken, hale getirilen eser ölçüsünde önemli azalma kelam konusu. Eser arzı azalınca fiyatlar daha süratli artıyor. Üretim maliyetlerindeki artışın altında ezilen üretici üretemiyor.
Önümüzdeki aylarda pazar tezgahlarında, marketlerin manav reyonlarında besin, sebze-meyvelerin azaldığını, rafların boşaldığını lakin fiyatların fahiş seviyelere yükseldiğini görebiliriz. Bu da besin enflasyonunun daha da yükselmesi, bol ve ucuz sebze-meyveye erişimin, sağlıklı beslenmenin geniş kitleler için hayal olması demek.
Şimşek programının son kullanma tarihi doldu
Siyasi ve toplumsal tansiyonu tırmandıran yargı kararlarıyla, siyasilere, gençlere, sanatkarlara uzayan kitlesel gözaltı ve tutuklamalarla yaygınlaşan tasa atmosferi en yakıcı tesirini iktisatta gösteriyor. İnanç arayışlarıyla hızlanan TL’den kaçış, döviz ve altına yöneliş, peş peşe alınan kararlarla el konulan şirketler, mal varlıkları vb. atmosferin sonucunda iki yıl evvelki başlangıç noktasına dönen Dezenflasyon Programının son kullanma tarihi doldu.
Sadece şubat sonunda 196 milyar dolar olan bankalardaki döviz mevduatının mart sonunda 214 milyar dolara ulaşması bile Şimşek programının başarısızlığının somut göstergesi. Halbuki iki yıldır uygulanan yüksek faiz siyasetinin maksadı TL yatırım araçlarını cazip kılmak, döviz talebini ve kur artışını dizginlemekti. Büyük kısmı 19 Mart siyasi operasyonu sonrasında gerçekleşen döviz mevduatındaki artışın iki haftada 18 milyar dolara ulaşması Şimşek ve takımının denetimi kaybetmeye başladığını gösteriyor.
Siyasi muhalefetin toplumsal muhalefete dönüşmesi ve 2 Nisan boykotu iktidarı panikletti
Şimşek ve grubu 19 Mart siyasal-yargısal operasyonlarının ekonomik hasarını onarmaya çalışırken, kitlesel gözaltı ve tutuklama kararları reaksiyonların niteliğini süratle değiştirdi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ani bir kararla 9 güne uzattığı bayram tatilinde süreci soğutmayı hedeflese de üniversiteli gençlerin başlattığı 2 Nisan’daki bir günlük alım satım yapmama boykotu iktidarı panikletti.
Ocak ayındaki AKP küme toplantısında fahiş fiyat artışlarına karşı boykot ve “satın almama özgürlüğünü kullanma” daveti yapan Cumhurbaşkanı Erdoğan ve iktidar sözcüleri, bakanlar, 2 Nisan boykotunu “halkı kin ve nefrete tahrik, yerli-milli iktisada sabotaj” olarak nitelendirdiler. Şimşek’in Dezenflasyon Programı harcamaların kısılmasını, tüketim ve talebin azaltılarak enflasyonun düşürülmesini hedeflediği halde AKP’li vekiller ve bakanlar boykot paniğiyle market alışverişine çıkıp herkesi para harcamaya, alışveriş yapmaya çağırdı. İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı boykot davetlerine soruşturma açtı. Boykota takviye veren sanatkarlar TRT dizilerinden çıkarıldı, kimileri gözaltına alındı. Tüm bunlar toplumsal muhalefetin iktidarda panik ve özgüven kaybına neden olduğunu gösteriyor.
6 yıl ortadan sonra AB ile birinci sefer gerçekleşen üst seviye ekonomik diyaloga 19 Mart gölgesi
Diğer yandan Avrupa Birliği (AB) ile 2016’dan bu yana donan alakaların ve bilhassa ekonomik işbirliğinin canlanması tarafındaki teşebbüslere de 19 Mart operasyonlarının gölgesi düştü.
En son 2019’daki Türkiye-AB Üst Seviye Ekonomik İşbirliği toplantısından bu yana 6 yıldır yapılmayan müzakerelerde Gümrük Birliği Mutabakatının güncellenmesi, AB’nin 2019’dan bu yana Türkiye’ye uyguladığı yaptırımların kaldırılması değerli başlıklar. Lakin burada da Şimşek başkanlığındaki Türkiye heyetinin önüne 19 Mart operasyonlarıyla başlatılan operasyonlar, hukukun üstünlüğü konusundaki tenkitler çıktı. ABD ile tansiyon yaşayan AB’nin bilhassa savunma ve sığınmacılar konusunda Türkiye’ye gereksiniminin olması tenkit dozunu düşürse de ekonomik işbirliği ve kaynak temini üzere mevzularda kısa müddette olumlu gelişme beklemek gerçekçi olmayacaktır.
