Aşılara karşı inanç dünya genelinde azalıyor.
Bu eğilim nedeniyle birçok ülkede aslında çoktan silinme noktasına gelen kızamık üzere çocukluk hastalıkları tekrar yükselişte.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) ve Unicef, 13 Mart’ta yayımladıkları ortak raporda Avrupa ve Orta Asya’da kaydedilen kızamık hadiselerinin son 25 yılın doruğuna çıktığını açıkladı.
Türk Tabipleri Birliği‘nin (TTB) Sağlık Bakanlığı verilerinden derlediği sonuçlara nazaran Türkiye‘de çocuklarına aşı yaptırmayanların sayısı yüz bine yaklaştı.
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar Türkiye‘de aşı tersliğinin 2015 yılından itibaren besbelli biçimde arttığını söylüyor.
Bunda birebir yıl çocuklara aşı yapılmasını ebeveyn isteğine bağlayan Anayasa Mahkemesi (AYM) kararının en kıymetli faktör olduğu düşünülüyor.
Lancet’te 2020 yılında yayımlanan global bir araştırmaya nazaran Türkiye‘de aşıların inançlı olduğu görüşüne katiyetle katılmadığını söyleyenlerin oranı 2015’te yüzde 1.7 civarındayken 2019’da yüzde 2.5’e yaklaştı.
Covid-19’un bu tabloyu daha da karmaşıklaştırdığı düşünülüyor.
Pandemi devrinde süratle hayata geçirilen “zorunlu aşı” uygulamaları, kimi bireylerin aşılara karşı daha kuşkucu olmasına yol açtı.
Sosyal medyada da bu istikamette çeşitli dezenformasyon kampanyaları yürütüldü.
BBC Türkçe, Türkiye‘de aşılara karşı tavrın yıllar içinde nasıl değiştiğini araştırdı.
Çocukluk aşılarını yaptırmayanlar artıyor
TTB’ye nazaran Türkiye genelinde 0-4 yaş nüfus için aşı devamsızlığı oranı yüzde 10’a yaklaştı.
Birliğin Sağlık Bakanlığı verilerinden yaptığı hesaplamalara nazaran Türkiye’de çocuklarına aşı yaptırmayan ailelerin sayısı 2014’te 1370 iken, 2016’da bu sayı 11 bini, 2017’de de 23 bini geçerek 2024 yılı prestijiyle 100 bine yaklaştı.
BBC Türkçe‘ye konuşan TTB Lideri Prof. Dr. Alpay Azap, bu mevzuda şunları söylüyor:
“Daha evvelden görmediğimiz bulaşıcı hastalıkların sayılarında bir artış görüyoruz. Mesela kızamık, boğmaca sayıları artıyor. Risk kümelerinde olup grip aşısını yaptırması gereken bireyler aşılarını yaptırmıyor.”
Nitekim Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) ve Unicef’in ortak raporuna nazaran Türkiye 2024 yılında 1,523 hadise sayısıyla Avrupa bölgesinde en çok kızamık bildiren dokuzuncu ülke oldu.
Hastalığın görülme sıklığı, yani her bir milyon kişi başına düşen kızamık hadisesi sayısı açısından Türkiye 54 ülke ortasında 24’üncü sırada yer aldı.
Listenin üst sıralarında Romanya, Kazakistan, Rusya ve Özbekistan yer alıyor.
Aslında resmi bilgilere nazaran Türkiye’de kızamık aşılama oranlarında son yıllarda bir düşüş yok. Oran yüzde 95 düzeyinde seyrediyor.
Buna rağmen TTB ailelerin itirazlarıyla aşılanmayan çocukların istatistiklere dahil edilmediğini savunuyor.
Sağlık Bakanlığı BBC Türkçe‘nin bu mevzudaki sorularına karşılık vermedi.
Türkiye’de 2005’ten bu yana kızamığa bağlı mevt bildirilmedi.
BBC Türkçe‘ye konuşan TTB Aile Hekimliği Kolu Lideri Dr. Emrah Kırımlı, dünya genelinde her 120 olaydan birinin hayatını kaybettiğini söylüyor.
Ancak kızamık hastalarının diğer hastalıklara yakalanma riski arttığından Türkiye’de mevt nedenlerinin resmi kayıtlara girmeyebileceğini söylüyor.
Türkiye’de kızamık aşısı bir ve dört yaşlarda olmak üzere iki doz uygulanıyor.
Aşılama oranları 2015’ten sonra düştü
Aynı vakitte enfeksiyon hastalıkları uzmanı olan Prof. Azap, Türkiye’de hem aşı kararsızlığının hem de aşı tersliğinin yükselişte olduğu saptamasını paylaşıyor.
İnsanların aşılara karşı tavırları farklı kümeler altında inceleniyor.
Aşı çekimserliği ya da kararsızlığı, aşı yaptırıp yaptırmama konusunda emin olmayanlar için kullanılıyor. Bu şahıslar başlarındaki sorulara cevap bulduğunda aşı yaptırmayı seçebiliyor.
Aşı karşıtlarıysa aşılar hakkında kesin bir şekilde negatif tavrı olan ve ikna olmayan insanları tabir ediyor.
Azap, aşıya karşı artan kuşkuda 2015 yılının kıymetli bir milat olduğunu savunuyor.
Anayasa Mahkemesi 2015 yılında, ebeveynin isteği olmadan sıhhat önlemi yoluyla çocuğa aşı yapılmasının Anayasanın 17’inci unsuruna muhalif olduğuna hükmetmişti.
Hacettepe Üniversitesi Aşı Enstitüsü Aşı Teknolojileri kısmında Doç. Dr. Sezer Okay da bu tarihten sonra çocukluk çağı aşılarını yaptırmama oranlarında besbelli bir artış olduğunu söylüyor.
Okay, bu durumun toplum sıhhatini tehdit ettiği ve potansiyel salgın riskini artırdığı ikazında bulunuyor.
Pandeminin tesiri ne oldu?
Covid-19 öncesinde yapılan ve Türkiye genelinde aşı tereddütlerinin nasıl değiştiğini anlamaya çalışan bir araştırmanın ortak yazarı olan Tekirdağ Şehir Hastanesi Palyatif Bakım Kliniğinden Doç. Dr. Gökmen Özceylan, o periyot aşı kararsızlığında bir artış olduğunu bulduklarını söylüyor.
BBC Türkçe
“Ancak daha sonra Covid-19 başladı ve her şey değişti” diye ekliyor.
Uzmanlara nazaran Covid-19 insanların aşılara yönelik tavrını farklı formlarda etkiledi.
Dr. Okay, pandeminin aşıların değerini daha geniş bir kitleye tanıttığını lakin birebir vakitte aşı zıtlığıyla ilgili tartışmaları da tetiklediğini hatırlatıyor.
“Özellikle pandemi sürecinde yapılan ‘zorunlu aşı’ uygulamaları, kimi şahısların aşıya karşı daha fazla direnç göstermelerine yol açtı. Ayrıyeten, Covid-19 aşılarının süratli bir biçimde geliştirilmesi, kimi insanların bu aşıların güvenliği ve aktifliği konusunda tasalar duymasına neden oldu” diyor.
Okay’a nazaran, aşı aykırıları, Covid-19 aşılarına karşı olan güvensizlikten faydalanarak çocukluk çağı aşılarına karşı da olumsuz bir propaganda yürüttüler.
2023 yılında Türkiye’de yapılan bir araştırmada, ebeveynlerin yaklaşık yüzde 8’i pandemi öncesinde çocuklarının aşılarını yaptırdıkları için pişman olduklarını söyledi.
Siyasi duruş ve cinsiyet ne kadar tesirli?
Pandeminin birinci devirlerinde, Covid-19 aşılarına karşı büyük bir çekimserlik ve direnç gözlendi.
Sezer Okay bunda, aşıların süratli geliştirilmesinin, yanlış bilgi ve komplo teorileri ile genel güvensizliğin tesirli olduğunu söylüyor.
“Ancak vakitle, bilimsel bilgilerin ve kamuoyu bilgilendirme çalışmalarının artmasıyla, aşı kabulü giderek arttı” diye ekliyor.
Türkiye’de Covid-19 aşı tereddüdünü inceleyen ve 2023 sonunda yayımlanan bir araştırmaya nazaran, 14 Ocak 2021’de genel aşı tereddüdü oranı ortalama yüzde 40’a yakınken yaygın aşılamanın başlatılmasından sonra bu oran yüzde 20’ye geriledi.
Okay, bu değişiminin tüm kümeleri birebir etkilemediğini vurguluyor.
Örneğin, yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar üzere yüksek risk kümesindekilerin aşıyı kabul etme oranının ekseriyetle daha yüksekken, genç bireyler ve sağlıklı bireyler ortasında aşı reddi oranının daha yüksek olduğu belirtiliyor.
Dr. Okay siyasi ideolojilerin de bu tavırda tesirli olduğunu, bilhassa “sağcı ve popülist hareketlerin güçlü olduğu bölgelerde” aşı tersliğinin daha bariz seyrettiğini aktarıyor.
Buna ek olarak hükümetlerin ve sıhhat otoritelerinin siyasetlerine duyulan itimat, eğitim seviyesi, toplumsal medyada yanlış bilgi sorunu üzere faktörler aşı tersliği eğilimlerini etkiliyor.
Covid aşılarında en yüksek oran Muğla’da
Sağlık Bakanlığı verilerine göre, en az iki doz Covid-19 aşısı olmuş 18 yaş ve üstü nüfus oranı yaklaşık yüzde 86.
En yüksek oran yüzde 92 ile Muğla’da en düşük aşılanma oranı ise yüzde 63 ile Şanlıurfa’da.
Sezer Okay, Türkiye’de nüfusun yaklaşık yarısında aşı çekimserliği olsa da aşı reddi oranının daha sonlu kaldığını belirtiyor.
“Aşı reddinde sıhhat okur-yazarlığının kıymetli bir rolü olduğu dikkati çekiyor. Bunun dışında, ileri yaşta olanların, kronik hastalığı olanların, erkeklerin ve eğitim seviyesi yüksek olanlarda az aşı reddi daha az görülüyor” diyor.
Uzmanlar aşı aykırılığıyla uğraşta kamuoyunda daha fazla bilimsel bağlantı ve toplumda inanç inşa etmenin değerli olduğu konusunda hemfikir.
Reklamdır
